در روش افزایش سرمایه از محل آورده نقدی یا مطالبات حال شده سهامداران، شرکت‌ها برای پیش‌برد اهداف خود اقدام به جذب نقدینگی از سهامداران با استفاده از این روش می‌کنند. برای اینکه منافع سهامداران در این نوع از افزایش سرمایه حفظ شود، به آنها امتیازی به نام حق تقدم تعلق می‌گیرد و به عبارتی سهامداران فعلی در اولویت شرکت در افزایش سرمایه هستند.

در این نوع از افزایش سرمایه به سهامداران فعلی متناسب با تعداد سهام آنها و درصد افزایش سرمایه، امتیاز حق‌تقدم تعلق می‌گیرد. حق‌تقدم‌ها راهی برای جذب سرمایه یا همان آورده نقدی سرمایه‌گذاران به شرکت هستند. حق تقدم تنها به سهامدارانی تعلق می‌گیرد که در تاریخ برگزاری مجمع عمومی فوق‌العاده، سهامدار شرکت باشند.

دارندگان امتیاز حق‌تقدم می‌توانند با پرداخت قیمتی اسمی سهام یا همان ۱۰۰۰ ریال به ازای هر حق‌تقدم به حساب شرکت، حق‌تقدم‌های خود را به سهام عادی تبدیل کنند. گاهی تبدیل حق تقدم‌ها به سهام عادی ممکن است مدت زمان زیادی به طول بیانجامد. به همین دلیل نیز سهامداران خرد گاها ترجیح می‌دهند به جای واریز مبلغ اسمی هر حق تقدم، امتیاز حق تقدم خود را به سایر سرمایه‌گذاران بفروشند و با وجه نقد دریافتی، به صورت مستقیم سهام اصلی شرکت را خریداری کنند. تفاوت قیمت بین حق تقدم و قیمت اصلی سهام (مازاد بر ۱۰۰۰ ریال قیمت اسمی) هم از همین موضوع نشات می گیرد.

چشم انداز قیمتی سهام و هزینه زمانی پول، تعیین کننده های اصلی در تفاوت قیمتی شکل گرفته بین نماد اصلی و نماد حق تقدم هستند. سرمایه گذار برای تصمیم گیری جهت شرکت در افزایش سرمایه یا فروش حق تقدم ها به ارزش زمانی پول و چشم انداز قیمتی سهم توجه می‌کند. لذا  هر عاملی که بتواند چشم انداز قیمتی سهام را تا تاریخ ثبت افزایش سرمایه و تبدیل حق تقدم به سهام تحت تاثیر قرار دهد می تواند تاثیر مثبت یا منفی بر قیمت حق تقدم سهام بگذارد. از همین رو در دوران رکود بازار سرمایه که چشم انداز سرمایه گذاری‌ها مثبت ارزیابی نمی شود عموماْ قیمت حق تقدم سهم از قیمت سهم فاصله زیادتری می گیرد. هر چند در نهایت آربیتراژی که ناشی از اختلاف قیمتی بین نماد اصلی و حق تقدم شکل می گیرد مانعی برای فاصله گرفتن زیاد می شود.

از طرف دیگر trade off بین هزینه زمانی پول و چشم انداز قیمتی سهم از منظر سرمایه گذاران برای تصمیم گیری به منظور نگهداری حق تقدم و استفاده از حق تقدم خرید سهام در بازار زمانی مقرر وجود دارد. بالا بودن نرخ بهره بدون ریسک و افزایش هزینه زمانی پول، واریز مبلغ اسمی حق تقدم و شرکت در افزایش سرمایه یا ورود سرمایه گذاران جدید و خرید حق تقدم سهام را غیر اقتصادی می سازد.

در دوران رکود و چشم انداز نامطلوب بازار سرمایه، اقبال سرمایه گذاران به حق تقدم سهام کاهش پیدا می کند و دارندگان حق تقدم هم ترجیح می دهند. برای در امان ماندن از گزند کاهش احتمالی قیمت سهام و همچنین عدم تمایل به پرداخت قیمت اسمی سهام، حق تقدم خود را در بازار حتی با فاصله بیشتر از ۱۰۰۰ ریال به فروش برسانند چون تصویر مثبتی از آینده سهام شرکت ندارند. اما در طرف مقابل در دوران رونق و چشم انداز مثبت بازار سرمایه و در کنار تصویر مثبت از آینده شرکت موجب می شود سهامداران فعلی ضمن نگهداری حق تقدم خود در افزایش سرمایه شرکت کنند و همین امر مانع انحراف قیمتی حق تقدم از قیمت نماد اصلی می شود. ضمن اینکه عدم تمایل به شرکت در افزایش سرمایه و رغبت سهامداران برای فروش حق تقدم در دوران رکود موجب کاهش قیمتی در نماد اصلی شده و به نوعی قیمت حق تقدم به قیمت سهم جهت دهی می کند.  بر عکس در دوران رونق عموما جهت قیمت دهی از قیمت نماد اصلی به قیمت حق تقدم است و افزایش قیمت در نماد اصلی رشد قیمتی در نماد حق تقدم را به دنبال دارد. گاها فاصله قیمتی به زیر ۱۰۰۰ ریال کاهش می یابد به خصوص اینکه بازه نوسانی مجاز قیمت حق تقدم ۱۰ درصد و مقدار آن برای سهم حداکثر ۷ درصد است.

نکته مهم دیگری که در فاصله قیمتی حق تقدم و قیمت سهم تاثیرگذار است موضوع زمان ثبت افزایش سرمایه است. اگر افزایش سرمایه تا مجمع عمومی عادی سالیانه شرکت به ثبت نرسد به حق تقدم سود مجمع تعلق نخواهد گرفت. بدیهی است در این حالت قیمت حق تقدم سهام حداقل به میزان سود تقسیمی در مجمع از قیمت سهم کمتر خواهد بود و هر چه سهامداران انتظار بیشتری از درصد تقسیم سود در مجمع داشته باشند، ارزش ذاتی حق تقدم را تقلیل داده و فاصله قیمتی را افزایش خواهد داد.

عموما انحراف قیمتی سهم و حق تقدم به میزان ۱۰۰۰ ریال از قیمت اسمی پرداختی و سود تقسیمی انتظاری در مجمع عمومی عادی سالیانه (در صورتی که افزایش سرمایه بعد از مجمع به ثبت برسد) است.

بنابراین فاصله قیمتی سهم و حق تقدم علاوه بر پوشش ۱۰۰۰ ریال قیمت اسمی پرداختی حق تقدم سهام و سود تعلق گرفته به سهام در مجمع عمومی عادی سالیانه (در صورتی که افزایش سرمایه در زمان برگزاری مجمع به ثبت نرسیده باشد) باید هزینه زمانی پول نقدی پرداختی دارنده حق تقدم را نیز پوشش دهد. لذا افزایش فاصله به معنی نااطمینانی بیشتر نسبت به آینده سهم است. به خصوص در مواردی که قیمت سهم قبل از افزایش سرمایه با رشد شدید قیمتی مواجه بوده و ریسک به ریوارد سرمایه گذاری در سهم افزایش یافته است. لذا سرمایه گذاران با توجه به انتظار اصلاح قیمتی، احتمالاً حاضر نخواهند بود حق تقدم را به قیمت سهم پس از کسر ۱۰۰۰ ریال بخرند. در این موارد قیمت حق تقدم الگویی برای پیش بینی قیمتی سهم در آینده نیز می تواند کاربرد داشته باشد. اختلاف شدید قیمتی سهم و حق تقدم در مواردی که اخیرا قیمت سهم رشد قابل توجه ای داشته است نشانگر احتمال بالای اصلاح قیمتی سهم در آینده است.

در مواردی تفاوت قیمتی ناشی از میزان افزایش سرمایه نیز است. حالتی در نظر بگیرید که درصد افزایش سرمایه بالای ۹۰ درصد باشد، در این حالت تعداد سهام در نماد اصلی کاهش چشمگیری پیدا می کند و در طرف مقابل بخش عمده سرمایه جدید شرکت به صورت حق تقدم سهام در می آید. بنابراین قیمت در نماد اصلی با توجه به کاهش قابل توجه سهام افزایش می یابد . قیمت حق تقدم در گشایش نماد به ارزش ذاتی می رسد و به نوعی قیمت حق تقدم به ارزش ذاتی نزدیک است. در این حالت قیمت نماد اصلی بالاتر از حد، ارزشگذاری شده و احتمالا در این موارد قیمت نماد اصلی سهم پس از تبدیل حق تقدم به سهم کاهش خواهد یافت.

• محمد علیمرادی- مدیر سرمایه گذاری گروه مالی شهر